येँ महानगर दुने छगू व्यस्तगु थाय्, फिब्व । फिब्व धालकि थौंया दिनय् यक्वसिनं मसीफु । तर माइतीघर धाल धाःसा अप्वःसिनं स्यू ।

न्हापा थन माइतीघर फिल्मया अफिस तल, अफिसय् माइतीघरया तपाःगु पोस्टर नं तल । व हे पोस्टरया कारणं व थाययात माइतीघर धयावन व थौंया दिनय् व हे नां कायम जुल ।

येँया वंगः त्वाःलिसे स्वाःगु छगू गल्ली, चुकछेँ गल्ली । छायकि थन छेँपतिं धइथें चुक दु । चुक मदुगु छेँ हे मदुगु गल्ली जूगुलिं चुकछेँ गल्ली धाःगु खँ छक्वः खँल्हाबल्हाया झ्वलय् संस्कृतिविद् बलदेब जुजुं धयादीगु थनथाय् लुमंकेबहःजू ।

तर थौंकन्हय् थुगु थाययात चुकछेँ गल्ली धकाः सुनां नं मधायेधुंकल । थौंकन्हय् थ्व गल्लीयात चोखाछेँ गल्ली धाइ ।

थ्व निगू दसु जक जुल, येँय् अझ विशेष यानाः येँ महानगर दुने अप्वः धइथे त्वाःबहाःया नां अपभ्रम्स जुइधुंकल । अझ धाये, पुलांगु नांत थीथी कारणं स्यनावनाः न्हूगु कायम जुइधुंकल ।

‘गुलि नांत खसकरण व अंग्रेजीकरण नं जूगु खनेदु । गथेकि, छुमा गणेद्यः नां मुसे गणेश, तिसापुखू नां आः गहना पोखरी जुल, न्हू सतकयात न्यु रोड धाल’

थायबायया पुलांगु नां थीथी कारणं अपभ्रंश जुयाः मौलिक नांयागु स्वरुप हिलावंगु भाषाविद शरदवीर कसां धयादिल ।

‘येँमपा वडा नं. ५य् आः कोटाल धाइगु त्वाःया नां क्वेत्वाल खः । थुकिं क्वेतोल जुल, वयांलिपा कोटोल, कोटाल जुजुं आः कोटाल टोल जुल’ कसां धयादिल ।

त्वाः, थाय्‌या पुलांगु नां हिलावंगुया छगू मुख्य कारण भाषा नं जूगु कसाःया धापू दु ।

‘गुलि नांत खसकरण व अंग्रेजीकरण नं जूगु खनेदु । गथेकि, छुमा गणेद्यः नां मुसे गणेश, तिसापुखू नां आः गहना पोखरी जुल, न्हू सतकयात न्यु रोड धाल’ कसाःया धापू खः ।

राज्य सत्ताय् शक्तिइ लाःगु भाषाया कारणं जुइफु, नवानावँवं आखः ज्यलावनाः जुइफु, अथवा न्हूपिं बासिन्दां मसःमसः न्ववानावँवं हे जुइफु, सार्वजनिक यातायातं गलत ढङ्गं थायया नां छ्यलाः हे नं नां हिलावंगु खनेदु ।

थायया नां लिसे उगु थायया इतिहास, उगु थायया संस्कृति स्वानाच्वंगु दयाच्वनी ।

न्हायकंतारा अजिमा दुगुलिं त्वाःया नां न्हायकंतारात्वाः जुल । वंगः नामं उगु थाय् न्हापा खुसिया ह्वंगः खः धइगु इतिहास कनाच्वनी । फसिक्यब नामं न्हापा अन फसिया तःधंगु क्यब दु धकाः अथें अनुमान यायेफइ ।

थुकथं थायबायया नामं उगु थायया यक्व हे पक्षत उलाच्वंगु दइ । तर नां स्यनावनीबलय्, हिलावनीबलय् न्हूगु नांलिसें उगु थायया इतिहास नं बुलुयावनीगु सम्भावना अप्वइ ।

अयजूगुलिं पुलांगु नां म्वाकातयेमाःगु खँय् यक्वसिनं बः बियाच्वंगु दइ । थुकिया नितिं कुतः नं मजूगु मखु ।

नागरिक स्तरं नं अभियान न्ह्याःगुलिसें २०५४ सालपाखे येँ महानगरया तत्कालीन मेयर केशव स्थापितं पुलांगु नां तयाः साइनबोर्ड तयादीगु खः ।

तर उकी नं पुलांगु मौलिक नां रन्जना लिपिं वयां क्वय् देवनागरी व अंग्रेजी रोमन लिपिं न्हूगु नां तःगुलिं मौलिक नां छ्यलाबुलाय् वयेमफूगु कुंखिना अप्वःसिगु दु ।

आः हाकनं छक्वः येँ महानगर दुनेया थायबायया पुलांगु मौलिक नां हे लितहयेगु कुतः येँ महानगरपालिकापाखें न्ह्याःगु दु ।

येँमपाय् पुलांगु नांलिसेंया नांग्वरः तइगु

येँ महानगरपालिकां थःगु लागाया दुनेया थाय्‌यागु पुलांगु नां पुनरुत्थान यानाः छ्यलाबुलाय् हयेगु ज्या न्ह्याकूगु दु ।

थुकिया झ्वलय् धार्मिक, सांस्कृतिक, ऐतिहासिक महत्वया त्वाः, बस्ती, मठ, देगः, बहाः, बहि, हिति, सतः, फल्चातय्‌गु अध्ययनं पुलांगु नां मालेगु, संस्कृतिविद, पुरातत्वविद, भाषाविद् व इतिहासविदतयगुपाखें नां पुष्टि यायेगु चरण पूवंगु दु ।

थुगु ज्या येँमपा ५ वडां न्ह्याःगु खः । वडा नं. ५ थौंकन्हय् हाँडीगाउँ धाइगु नरः दुनेयागु थीथी थाय्‌या पुलांगु नां मालेधुनागु महानगरपालिकां धाःगु दु ।

अथेहे वडा नं. ६ बौद्ध धाइगु खस्योर/खास्ती, वडा नं. ७ चाबहिल धाइगु चाबही, वडा १८ या थौंकन्हय् नरदेवी धाइगु ङेत, वडा २४य् मखन धाइगु मखं दुनेया नं थीथी थाय्‌या पुलांगु नां मालेधुंकूगु दु ।

मालेज्यां नरः (हाँडीगाउँ) य् ५२गू, खस्योर/खास्ती ९बौद्ध० य् ५०गू, चाबहिलिइ (चाबहिल) ७१गू, ङेत (नरदेवी) य् ३६गू व मखनय् ४९गू नां अभिलेखन यायेधुंकूगु दु ।

थुकथं मुंकूगु पुलांगु हे नांत आः छ्यलाबुलाय् हयेगु येँमपाया धापू दु ।

‘छ्यलाबुलाय् हयेत्यनागु नां व आः छ्यलाबुलाय् दुगु नां पायेफु । पुलांगु नामं सांस्कृतिक सहरया मर्म ग्रहण याइ, पहिचान संरक्षण जुइ’ येँमपा सम्पदा तथा पर्यटन समितिया कजि आशामान संगतं धयादिल ।

महानगरपालिकाया सम्पदा तथा पर्यटन विभागं एकीकृत सहरी विकास केन्द्र (सीआइयुडी) नापया सहकार्यय् थीथी थाय्‌या पुलांगु नां अध्ययन याःगु खः ।

अध्ययनय् मुंगु प्रारम्भिक सुचंयात लिखित अभिलेख, शिलालेख, सरकारी कागजात, संस्कृतिविद, इतिहासविद, पुरातत्वविद, स्थानीय न्ह्यलुवा, जनप्रतिनिधितयात न्यनाः प्रशोधन याःगु खः ।

थीथी थाय्‌या पुलांगु नां ७० दं च्वयया मनूतय्‌सं जक उच्चारण यायेगु यानाच्वंगु सीआइयुडीया कार्यक्रम प्रबन्धक यशमान कर्माचार्यं धयादिल ।

थीथी कारणं मेगु हे स्वरुपय् थ्यंगु नांयात आः पुनरुत्थान याना रञ्जना लिपि, देवनागरी व अंग्रेजी रोमन लिपिइ साइनबोर्ड तयेगु येँमपां जानकारी बिल ।

नां अनुसन्धानकर्ता आर्किटेक्ट अस्मिता श्रेष्ठं धयादी कथं नेवाः मिसातय्‌सं छ्यलीगु परम्परागत वसः हाकुपतासिया ह्याउँगु व हाकुगु रंगया पृष्ठभूमिइ नेम प्लेट तयेगु धयादिल ।

‘ल्वंहिति, सतःया नामय् थ्व संकेत फरक खनेदयेफु । बोर्डय् क्युआर कोड दइ । कोड स्क्यान यायेधुंका पुलांगु नां व अर्थ, धार्मिक, सांस्कृतिक, भाषिक व ऐतिहासिक पक्ष लगायतया जानकारी कायेफइ’ श्रेष्ठं धयादिल ।

अध्ययनं विस्तृत व परिवर्तित स्वरुपया फुकं नां स्वये व ब्वने दइगु जुगुलिं थुकियात ग्रहण यायेत अःपुइगु येँमपाया दाबी दु ।